Er woedt momenteel een hevige discussie over de mogelijke nieuwbouw van een voetbalstadion in Rotterdam-Zuid. Op 29 mei laaide de discussie opnieuw op toen diverse media meldden dat het College van B&W voor nieuwbouw is. Welke plek neemt de waardering voor het 76 jaar oude Feyenoord-stadion in deze discussie in? VOER interviewde Wouter Vanstiphout van Crimson Architectural Historians, maker van de cultuurhistorische verkenning van het stadion.

Nieuw stadion naast de Kuip: doemscenario of toekomstscenario?

Nieuw stadion naast de Kuip: doemscenario of toekomstscenario? Illustratie: Govert van der Heijden – Govart.nl

De waardering voor het stadion lijkt weliswaar groot, maar blijft beperkt tot een pleidooi voor behoud van de typische stadionsfeer en bijbehorende herinneringen. Anderen reduceren de Kuip, een voetbaltempel pur sang, tot een vastgoedobject waar je aan kunt rekenen en tekenen wordt alsof het een onbeschreven blad is. De cultuurhistorische aspecten komen sporadisch aan de oppervlakte – en dat terwijl de Kuip in 1937 een ongekende noviteit was. Architectuurhistoricus Wouter Vanstiphout pleit daarom voor een visie op de toekomst van de Kuip die de architectuur respecteert.

Vanstiphout maakte met zijn bureau Crimson een historische analyse van de Kuip in opdracht van de dienst Stadsontwikkeling, gemeente Rotterdam. Deze cultuurhistorische verkenning is in te zien op de website van Crimson. In een opiniërend artikel in het NRC van 2 februari 2013 toonden Wouter Vanstiphout en zijn Crimson collega Michelle Provoost zich blij verrast met het voorstel van Volker Wessels en architectenbureau Meyer en van Schooten voor een nieuw stadion. In dit scenario wordt de huidige Kuip namelijk in oude luister teruggebracht.

> Is er aandacht voor de cultuurhistorische waarde van het stadion?

Enerzijds wel, mede dankzij de actiegroep ‘Red de Kuip’. Recent hoorde ik ook de stadiondirecteur zeggen: ‘We moeten ook iets moois verzinnen voor dat oude stadion.’ Anderzijds is er ook beperkte aandacht voor de conclusies uit de verkenning. Wij pleiten voor een restauratie van het stadion naar het oorspronkelijke ontwerp. In de verbouwing in 1994 is er een constructie om en op het oude stadion gezet. Het is mogelijk om die te verwijderen, er is weinig onherstelbaar veranderd.

> Waarom een restauratie en geen renovatie?

Rotterdam is niet bepaald een monumentenstad. De Kuip is het eerste voetbalstadion dat volledig in een staalconstructie is uitgevoerd en één van de beste voorbeelden van het Nieuwe Bouwen in Nederland. Je krijgt spijt als je de Kuip niet nu restaureert. Het plan de Kuip 3.0 van ‘Red de Kuip’ gaat voorbij aan veel cultuurhistorische kenmerken van het stadion. De renovatie is slechts op het interieur gericht, niet het silhouet van het gebouw en de transparantie van de stalen constructie, terwijl die het gebouw juist zo bijzonder maken.

> Wat is er zo bijzonder aan de stalen constructie?

De Kuip is gebouwd in crisistijd. De stadiondirecteur had in de jaren ’30 een droom, van een rank, modern stadion met een dubbele ring. Die droom is door Leendert van der Vlugt in staal gerealiseerd, terwijl alle stadions indertijd in beton zijn uitgevoerd. Van der Vlugt had zijn naam reeds gevestigd met de Van Nellefabriek (1931) maar wilde vóór de officiële opening van de Kuip niet in de publiciteit treden over het stadion vanwege de onzekerheid of het stadion bouwtechnisch deugde. In april ’36 overleed van der Vlugt onverwacht. Zijn bureau (Brinkman en van der Vlugt, later opgegaan in Van den Broek en Bakema) heeft er weinig over gepubliceerd. Het gebouw is daardoor niet meteen in het architectuurdiscours opgenomen. In oktober ‘36 zijn 1500 werklozen en mariniers naar het stadion gebracht om op commando vreugdesprongen te maken. De constructie doorstond deze proef zonder problemen.

> Waarom is de Kuip geen rijksmonument?

Het is jaren geleden ter sprake gekomen maar de gemeente Rotterdam en de club hebben dat tegengehouden, wat begrijpelijk is voor een stadion in gebruik. Sindsdien zijn de meeste aanpassingen om praktische of veiligheidsredenen gedaan. Het ‘Red de Kuip’-plan zou een nog verder gaande aanpassing zijn. ‘Red de Kuip’ gelooft dat je in één herontwerp twee dingen kunt doen: zowel het stadion bewaren als voldoen aan de commerciële eisen ten aanzien van een modern stadion. Maar goedbeschouwd verdraagt het stadion geen grote aanpassingen meer, er blijft dan niks meer van het oorspronkelijke ontwerp over.

> De omgeving van de Kuip is een desolaat stuk stad.

De band tussen de wijk en het stadion is altijd sterk geweest, maar de ruimtelijke inbedding van het stadion in de omgeving is slecht. Dat is verslechterd toen de ingang in de verbouwing van ’94 verlegd is naar de oostkant, terwijl die eerst naar de wijk toe lag. Maar vergeet niet dat de fanbase van Feyenoord veranderd is, die is landelijk in plaats van regionaal. Het stadion heeft een totaal andere relatie met de omgeving dan vroeger. Het moderne voetbal en de Kuip passen niet meer bij elkaar. De Kuip moet functioneel en ruimtelijk beter aangesloten worden op de omgeving.

> Een betere aansluiting in welke zin?

De Kuip is een stadion wat niet helemaal ingebouwd moet worden, zeker als je besluit het kuipvormige silhouet terug te brengen. Maar stel je voor dat het nieuwe stadion er komt, dan zou je de omgeving wel stedelijker kunnen maken. De twee stadions zouden naast elkaar kunnen staan als twee afleveringen in één geschiedenis.

> in het NRC van 2 februari 2013 schreven jullie: “het belangrijkste is de betekenis die de Kuip kan krijgen voor de rijksopgave van de vernieuwing van Rotterdam-Zuid, als een plek waar de sociaal-culturele emancipatie van dit moeilijke stadsdeel haar symbolische centrum vindt.” Hoe zou dit vorm moeten krijgen?

Voor de stad is het goed als waardevolle gebouwen behouden blijven, ook in economische zin. Gebouwen uit verschillende historische perioden dragen bij aan de beleving en aantrekkelijkheid van steden. Dat vind je terug in de kleine schaal van de buurt, maar in Rotterdam-Zuid hoort het grootschalige er ook bij. Er is een historie van grote volkssamenkomsten. De Kuip zou een soort Eiffeltoren-achtige status kunnen krijgen, een nieuw brandpunt. Natuurlijk, de Kuip is gebouwd als voetbalstadion. Maar als je de Kuip niet wilt veranderen van functie, dan kan je niks meer. De gemeente Rotterdam realiseert zich dat monumenten het behouden waard zijn, maar het behoud van het gebouw als voetbalstadion is té nostalgisch; het voetbal is te veel veranderd.

> Een nieuw stadion dus?

Ik vind eerlijk gezegd dat als een voetbalstadion volstrekt commercieel is, dan zou de markt het ook volstrekt moeten financieren. Anderzijds kun je niet om het publieke belang heen van een gerestaureerde Kuip als een publieke ruimte en een ‘lieu de mémoire’, en kan ik leven met een garantstelling door de Gemeente. Als je tot nieuwbouw besluit dan trekt het nieuwe stadion naast de Kuip allerlei activiteiten naar het gebied aan. De Kuip kan in zo’n scenario dienen als overloopgebied voor evenementen. De ruimte in en rond de Kuip kan als nieuwe publieke ruimte dienen.

> Een herbestemming van de Kuip tot…?

Rondom een actief functionerend voetbalstadion kan je normaalgesproken alleen grote commerciële kantoorprogramma’s kwijt, het voetbal geeft voor die kantoren geen overlast. Als de Kuip verandert van functie dan is het mogelijk om er omheen te wonen. En bij een restauratie vind je alleen al in het stadion tussen 8.000 en 10.000 vierkante meter aan verhuurbaar oppervlak voor andere functies, zonder ingrijpende aanpassingen. Rotterdam-Zuid staat middenin een vernieuwingsoperatie met veel aandacht voor onderwijs. Hierin zou de Kuip een centrale plek kunnen veroveren. Of denk aan culturele evenementen en (jeugd)sportfaciliteiten.

> Gaan herbestemming en zorgvuldige omgang met de erfgoedwaarden goed samen?

Herbestemming gaat altijd gepaard met transformatie. Maar je moet niet bang zijn voor aanpassing van het bestaande, als het maar gebeurt vanuit een duidelijke visie en met het publieke belang voorop. In het samenspel van erfgoedzorg en het huisvesten van nieuwe functies vindt momenteel veel innovatie plaats. Maak van de Kuip een rijksmonument, dan stijgt de waardering en kan je o.a. met subsidies van alles voor elkaar krijgen, ook wellicht Europese subsidies. Koppel de sociaaleconomische kant aan de erfgoedwaarde, en maak een intelligente maar gedurfde restauratievisie gecombineerd met een messcherp ontwerp.

Wouter Vanstiphout en Michelle Provoost zijn de oprichters van Crimson Architectural Historians. Wouter Vanstiphout neemt op 18 juni deel aan het Kuip Debat in Arminius, georganiseerd door stichting AIR. Naar verwachting komt de Rotterdamse gemeenteraad voor het eind van de 2013 met definitief een besluit over de toekomst van de Kuip. Wouter Vanstiphout volgen op twitter: @Crimsonwouter