Door het gebrek aan goede restauratieopleidingen komt het behoud van monumenten onder druk te staan. Sascha Baggerman pleit voor nieuwe koers.
Veel Nederlandse steden zijn van een monumentale schoonheid die van over de gehele wereld bezoekers trekken. In ons land staan zo’n 61.000 rijksmonumenten en 40.000 gemeentelijke monumenten. Er wordt veel geld uitgetrokken om dit erfgoed te behouden. En terecht: het gaat niet alleen om een cultureel belang, maar ook om een toeristisch en economisch belang.
Maar geld is niet de enige voorwaarde. Er dienen voldoende vakmensen te zijn die het behoud van al die monumenten in goede banen leiden. Metselaars, schilders, smeden – die weten dat het restaureren van een 400 jaar oude kerk iets anders is dan het neerzetten van een prefab woonwijk. Zonder goede restauratievaklieden komt het erfgoed in gevaar. Er zijn monumenten die niet door vakbekwame mensen zijn gerestaureerd en waarbij de gevolgen onomkeerbaar zijn. Bijvoorbeeld door het gebruik van harde mortels die scheuren veroorzaken. Of restauraties die door grote vervangingen in feite renovaties zijn.
De restauratieopleidingen in het mbo staan sinds twee jaar ter discussie. Vooruitlopend op haar advies over aanpassingen van kwalificatiedossiers en de behoefte van de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) om leerlingen breder op te leiden, stelde Fundeon – een kenniscentrum voor het opleiden van personeel in de bouw – dat een aparte restauratieopleiding voor timmeren en metselen niet langer noodzakelijk is. Het verdwijnen van dergelijke specifieke restauratieopleidingen kan grote gevolgen hebben voor het behoud van ons cultureel erfgoed.
Inmiddels werkt Fundeon aan een nieuw kwalificatiedossier waarin staat wat een leerling op de restauratieopleidingen timmeren, metselen en voegen moet kennen en kunnen. Dit is onderdeel van het project ‘Centrum voor Restauratietechniek’. Dit project – een initiatief van SOS Vakmanschap, Vakgroep Restauratie en ROP Nederland – heeft niet alleen tot doel de restauratieopleidingen te behouden, maar ook te herzien zodat het opleiden van vakmensen ook in de toekomst geborgd is.
Dit is nog geen gelopen race. Een nieuw kwalificatiedossier schrijven is de eerste stap. De volgende stap is het ontwikkelen van een goede opleiding die tegemoet komt aan de wensen van leerlingen, die inspeelt op nieuwe ontwikkelingen en voldoende uitdagingen biedt. Tegelijkertijd moet zo’n opleiding tegemoet komen aan de eisen die werkgevers stellen. Bovendien moet de opleiding passen in het stramien van het mbo.
We staan voor een aantal uitdagingen waarin vooral het ministerie van OCW een cruciale rol speelt. Een van de belangrijkste uitdagingen is de mogelijkheid de opleiding op het hoogste mbo-niveau (niveau 4) aan te bieden waarbij een vooropleiding in de bouw een voorwaarde is. De jongens en meiden die kiezen voor een restauratieopleiding zijn meestal diegenen met ‘gouden handjes’ die over het algemeen in de schoolbanken minder goed tot hun recht komen – de strenge eisen voor Nederlands, Engels en wiskunde kunnen dan een belemmering vormen. Het aanbieden van opleidingen op niveau 4 zonder deze zware kenniseisen vergroot de kans om excellente vakmensen op te leiden. Het is al vaker gezegd: de samenleving heeft niet alleen kenniswerkers nodig, maar ook handwerkers.
Op dit moment daalt de instroom, terwijl de behoefte aan goede restaurateurs groot is. Met bovengenoemde maatregelen kan de status en het niveau van het mbo vergroot worden. Dit vraagt om lef en betrokkenheid van alle betrokken partijen. Alleen dan kunnen we het restauratievakmanschap en ons cultureel erfgoed op een goede manier behouden.
Sascha Baggerman is in 1976 in Leidschendam geboren en groeide op in Zoetermeer. Na een studie in Rotterdam en enkele jaren op Texel is Haarlem nu haar thuisbasis. Zij is sinds haar zestiende politiek actief voor de PvdA en was van 2007 tot 2011 gedeputeerde voor onder andere cultuur, cultuurhistorie en wonen in Noord-Holland. Momenteel is zij directeur van Restauratie Opleidingsprojecten (ROP) Nederland.
