Het Nieuwe Maastricht

Er gebeurt van alles in de hoofdstad van Zuid Limburg. De eeuwenoude Maastrichtse binnenstad vol met monumenten en sjieke winkels trekt niet alleen de bourgeoisie en Andre Rieu-liefhebbers uit alle windhoeken, maar spreekt in toenemende mate ook studenten en jongeren aan. Hoe benut de stad haar bestaande gebouwen en structuren voor de ontwikkeling van nieuwe, hippe ondernemingen? Hoe vindt stedelijke (her)ontwikkeling plaats met eigentijdse invullingen zodat het stadsbeeld completer wordt?

Omgeving Sphinxfabriek. foto: Fred Berghmans

Terwijl in de jaren 1990 het voormalige Ceramique terrein is ontwikkeld tot een luxe woongebied met riante appartementen voor gegoede burgers en welgestelden, is sinds kort het terrein van de andere bekende porceleinfabriek in transformatie. De grootschalige, markante Sphinxfabrieken, aan de Boschstraat bij de binnenhaven het Bassin waren ooit in handen van de industrieel Petrus Regout, de Maastrichtse handelaar die van Maastricht de eerste echte Nederlands industriestad maakte. Toen na de scheiding van België geen producten meer ingevoerd mochten worden begon Regout namelijk een glas- en kristalfabriek. Hij maakte met ingevoerde halffabrikaten zijn eigen producten die hij afzette in de rest van Nederland. De arbeidsomstandigheden ten tijde van Regout waren nog knap beroerd: op kinderarbeid was geen controle en leerplicht was er nog niet. Reden dat menig Maastrichtenaar een dubbel gevoel bij de naam Regout heeft, en niet gloeit van trots zoals de gemiddelde Eindhovenaar dat doet bij Philips.

Sphinxfabriek met op de voorgrond de nieuwe Pathé-bioscoop (maart 2016). Foto: Jonathan Vos

De Sphinx herrijst

Tot 2006 is de aardewerkfabriek Sphinx in bedrijf geweest, daarna stond het jaren leeg. Beleggers trokken zich terug tijdens de crisisjaren en de planontwikkeling voor herbestemming kwam tot stilstand. Recent is de gemeente Maastricht zelf met partijen aan tafel gaan zitten en heeft, samen met de Provincie, besloten tot ontwikkeling van het complex. Ze investeren samen zo’n 20 miljoen euro voor het cascoherstel. De renovatie van de enorme, witgekalkte bakstenen fabriek van 200 meter lang en vijf verdiepingen hoog, start na de zomer. Een groot deel wordt ingericht als The Student Hotel, de overige 40% wordt gevuld met functies als wonen in lofts, werken, detailhandel en horeca. Koffiebranderij ‘Maison Blanche Dael’ vestigt zich in een ander leegstand monument op het voormalige Sphinxcomplex. En pal naast het witte Eiffelgebouw, is vorig jaar al een zwarte doos geplaatst met een Pathé-bioscoop met 8 zalen.

De tegenoverliggende Energiecentrale en Timmerwerkplaats van de Sphinx zijn in ontwikkeling als culturele hotspot. De gemeente investeert ook €11,35 miljoen in herbestemming van dit rijksmonument. In het gerestaureerde, monumentale ketelhuis, waar vroeger de stoom werd opgewekt voor de fabriek, wordt binnenkort Lumière Cinema geopend. In de centrale hal van het prachtig pand, komt een groots café-restaurant met uitzicht over het Bassin. De inrichting door Dorine de Vos, bekend van Hotel New York in Rotterdam en Villa Augustus in Dordrecht, zal de tent ongetwijfeld een sfeervolle en grootstedelijke uitstraling geven.

In de Timmerwerkplaats, waar de bekisting voor aardewerk werd gemaakt, zitten al enkele jaren culturele instellingen zoals poppodium, Bureau Europa en tijdelijke kunstmanifestaties. Verdere verbouwing zal een zeer grote popzaal opleveren (Muziekgieterij) en kleinere muziekzalen voor repetitie en opnamestudio.

Sphinx-fabriek. Foto: Jonathan Vos

Maastricht-LAB

Dankzij omlegging van de Noorderbrugroute, die altijd pal langs de Sphinxfabriek voerde, wordt de Frontensingel ontzien en kan hier een park met actieve recreatie worden aangelegd dat aansluit op de voormalige vestingwerken de Hoge en Lage Fronten. Op het aangrenzende Lindenkruisterrein zijn nieuwe (starters)woningen gebouwd. En aan de noordzijde zijn inmiddels in de voormalige Brandweerkazerne werkruimtes en een hip restaurant De Brandweer Kantine geopend. Renovatie en herstelwerkzaamheden voor betonrot en lekkage waren noodzakelijk voor dit pand dat het Sphinxterrein en Belvédère-gebied verbindt met de binnenstad. Het Maastricht-LAB, waarin gemeente en commerciële partijen zijn vertegenwoordigd, heeft de invulling van de brandweerkazerne ontwikkeld in overleg met potentiële gebruikers en buurtbewoners.

Idee is dat met de transformatie en aanleg van het Sphinxkwartier een stadsdeel tot stand komt dat een jonge generatie aantrekt. Een kwartier dat het huidige, wat conservatieve stadsbeeld, verrijkt met een vernieuwend en modern gezicht. Want sinds 1976, toen na de mijnsluiting de universiteit in Maastricht neerstreek, zijn weinig Maastrichtse studenten er blijvend gesetteld. Het stedelijke Sphinxkwartier moet een bijdrage leveren aan het stoppen van deze brain-drain zodat de stad zich kan ontpoppen tot een internationale universiteitsstad. En met omarming van het eigen verleden zoals blijkt uit de naamgeving van het nieuw aan te leggen plein achter het beeldbepalende witte Eiffelgebouw: het Petrus Regoutplein.

Kazernes getransformeerd

Ook de Tapijnkazerne, een voormalig militair terrein gelegen langs de zuidflank van de binnenstad, zal zich de komende jaren richten op de jongere stadsbevolking. Bijna een eeuw was het terrein van Defensie een enclave in de stad, ruim 6 ha. groot met een tiental paviljoens, volledig dichtgezet met hoge hekken. Maar sinds 2013 is het complex gezamenlijk eigendom van Universiteit Maastricht, provincie en gemeente en zal het ingericht worden tot een open campus op basis van een ruimtelijk plan van LIAG architecten. De afspraak tussen partijen is daarbij dat het hele gebied wordt ingezet om stad en universiteit meer met elkaar te verbinden. Daartoe zijn alle hekken verwijderd en zijn fiets- en wandelpaden aangelegd die aansluiten op de aangrenzende parken langs de Jeker. De komende jaren zullen de verschillende kazernegebouwen worden bestemd voor onderwijs en onderzoek en daaraan gerelateerde functies. Een deel van de paviljoens (werkplaatsen, garages) wordt gesloopt, een ander deel is rijksmonument. In de tussentijd zijn enkele paviljoens ingericht als tijdelijke kunstenaarsateliers, zoals het Werkgebouw waar een tiental vak- en ambachtslieden een werkplaats met gezamenlijke toonzaal heeft gecreëerd. Onlangs openden zij het Schommelstation, een voormalig tankstation op het terrein waar nu met vrolijke schommels een ontmoetingsplek is ontworpen.

Het Schommelstation is een initiatief van vijf ondernemers van Het Werkgebouw

Tapijn, gebouw M

In het T-gebouw, de oude officiersmess, is voor vier jaar café-restaurant Tapijn neergestreken, een duurzaam restaurant met terras dat in korte tijd razend populair in Maastricht is geworden. Drie Maastrichtse ondernemers bundelden hun krachten om een eigenwijs etablissement te starten waarbij het Maastricht-LAB een essentiële rol heeft gespeeld. Namelijk als buffer tussen de gemeente enerzijds, die wetten en regels moet handhaven, en de ondernemers, die ruimte en mogelijkheden zoeken om tijdelijke herbestemming behalve leuk ook financieel interessant te maken. Dit soort samenwerkingen, waarbij het belang van de gehele stad boven het eigenbelang van de verschillende partijen uitstijgt, lijkt de oude stad Maastricht voldoende vleugels te geven om succesvol een nieuwe periode in te gaan.

Het Maastricht-LAB is een cocreatief ontwikkelplatform, waarbij de zoektocht naar nieuwe vormen van stadsontwikkeling centraal staat. Om nieuwe stedelijke ontwikkelingen en creatieve ideeën onder de aandacht te brengen organiseerde Maastricht-LAB in juni 2016 De Week van Nieuw Maastricht, een zesdaags evenement vol workshops, rondleidingen, debatten, lezingen, netwerkevents en een bloggerstour, waar Joosje van Geest namens VOER aan deelnam.

Architectuurhistoricus Joosje van Geest is zelfstandig onderzoeker en publicist op het gebied van architectuur, stedenbouw, landschap en erfgoed. De vele facetten van 20^e-eeuwse ontwikkelingen staan in haar werk centraal. In 2012 verscheen ‘F.C.J. Dingemans, 1905-1961, Stadsarchitect van Maastricht’ van haar hand. Momenteel werkt zij o.a. aan een publicatie over Zoetermeer.