In augustus 2016 keek de wereld naar de Olympische Spelen in Rio de Janeiro. Dé uitgelezen kans dus voor de stad om zich te profileren als moderne metropool en voor Brazilië om zich te presenteren als moderne natie. Het nieuws uit Brazilië werd in de aanloop naar de Spelen echter gedomineerd door de politieke en economische crisis, milieuvervuiling en geweld. Ook nieuws gerelateerd aan de Spelen, zoals bouwkundige staat van het Olympisch dorp en de gebrekkige infrastructuur, droegen niet bij aan de positieve beeldvorming.
Future Arena (Arena do Futuro)
Het plan
De goede intenties van Rio 2016 zijn hierdoor, enigszins onterecht, onderbelicht gebleven. Rio 2016 had als doel om Rio om te vormen tot moderne metropool. Mede op basis van deze visie heeft Rio de Janeiro in 2009 de Spelen toegewezen gekregen. Deze visie ging ook uit van vier clusters met Olympische accommodaties verspreid in de stad. In deze clusters, Maracana en Copabana rondom het stadscentrum en Barra en Deodora in de periferie, speelt transformatie een belangrijke rol.
Het legendarische Maracanã is gebouwd voor het WK Voetbal in 1950. Het was destijds het grootste stadion ter wereld. Het was al gemoderniseerd voor het WK Voetbal in 2014 en werd tijdens de Spelen gebruikt voor de openings- en sluitingsceremonie. Tot hetzelfde cluster hoort ook het Sambódromo da Marquês de Sapucaí van architect Oscar Niemeyer. Het epicentrum van het Carnaval is voor Rio 2016 geschikt gemaakt om ook plaats te bieden aan atletieknummers waaronder de marathon. Rondom Copacabana vonden de wedstrijden met name in bestaande openbare ruimte en het water plaats. Op het beroemde strand werd een tijdelijke beachvolleybal arena gebouwd.
In de westelijke woonwijk Barra da Tijuca, is op een voormalig racecircuit het Olympisch park gerealiseerd. Hier lagen al twee sportaccommodaties die ten behoeve van de Spelen gerenoveerd zijn. Hier zijn zeven, deels tijdelijke, accommodaties aan toegevoegd. Daarnaast is het nabijgelegen congrescentrum Riocentro gebruikt voor sportevenementen.
Barra Olympic Park (Parque Olympico Barra)
Na de Spelen
Na de Spelen wordt Barra Olympic Parc en het naastgelegen atletendorp getransformeerd tot woongebied. Zes van de negen sportaccommodaties zullen als Olympisch trainingscentrum gehandhaafd blijven, één accommodatie wordt bestemd tot sportschool. Twee tijdelijke gebouwen, het Olympic Aquatics Stadium en de Future Arena, zullen na de Spelen ontmanteld worden. De materialen krijgen echter elders een nieuwe bestemming. Zo zal het materiaal van de Future Arena gebruikt worden voor de bouw van vier nieuwe scholen.
Een dergelijke sociale doelstelling zit ook in het plan van het cluster Deodoro, aangelegd rondom een militair oefenterrein. Deodoro ligt in de noordelijke periferie van Rio. In tegenstelling tot het rijke Barra kent dit arme deel van de stad weinig recreatiemogelijkheden. Na de Spelen zal deze locatie daarom deels getransformeerd worden tot openbaar park; de raftbaan die is gebouwd voor de Spelen wordt bijvoorbeeld open water.
Transformatie
Brazilië heeft een interessante geschiedenis met stedenbouwkundige experimenten. Het land is beroemd vanwege de nieuw gestichte steden met Brasília als hoogtepunt. Het is daarom interessant dat juist Brazilië met Rio 2016 een visie heeft gegeven op transformatie van de bestaande stad. Overigens niet alleen in het slim gebruiken van Olympische accommodaties. Mede in het kader van Rio 2016 is de transformatie van het historisch havengebied Porto Maravilha opgestart. De gebieden, waar de ontwikkeling van Rio ooit begon, worden zo teruggegeven aan de stad.
Olympic Aqua stadium (Estadio Aquatico Olympico)
Sociale keerzijde van de medailles
Maar hoe mooi deze visie ook is, de sociale keerzijde weegt niet op tegen de winst. Zo hebben zo’n 67.000 mensen moeten verhuizen voor de aanleg van infrastructuur, en is de stad inmiddels nagenoeg failliet. Zou het niet mooi zijn als 2016 een begin zou zijn van een andere manier van denken waarbij (gebieds-)transformatie meer belang krijgt? Zowel bij gebiedsontwikkelingen in Brazilië als bij de organisatie van grootschalige evenementen. Geen discussies zoals in Qatar en Japan over een nieuw stadion en geen leegstaande gebieden zoals Athene of Sevilla. Kortom: transformatie als olympische gedachte!
Rob Schram (1975) is projectleider en stedenbouwkundige. In 2002 is hij afgestudeerd aan de Technische Universiteit Eindhoven met een afstudeerproject over de Braziliaanse stad Belo Horizonte. Eerder schreef Rob al over het slavernijverleden van Rio. Volg Rob Schram op twitter: @rob_schram. Bovenstaand artikel is ook gepubliceerd door het NRP onder de titel ‘De goede intenties van Rio’.
